1. Warmt het klimaat echt op?
Ja, het wordt sinds een eeuw steeds warmer. Dat kan je in een grafiek van Nasa duidelijk zien.
Globale temperatuurcurve van Nasa
2. Is dat erg, die opwarming? Het is toch al warmer geweest?
Dat klopt, het is al warmer geweest. Alleen leefden er toen nog geen mensen, wel dinosaurussen. De warmste periode waarin mensen (Homo Sapiens Sapiens) leefden, tot nu, was tijdens het “Maximum van de middeleeuwen”. Het ging dan vooral over Europa en enkele andere delen van het noordelijk halfrond, niet om een globale stijging. De huidige opwarming gaat ook steeds sneller en gaat nu al sneller dan ooit tevoren.
Deze grafiek toont verschillende schattingen van de temperatuur over de laatste 2000 jaar. Hoewel het om schattingen gaat, is de algemene trend wel duidelijk. We zitten nu ruim boven de hoogste schatting (inclusief onzekerheidsfactor) vergeleken met alle voorgaande temperaturen.
3. Hoe lang is de opwarming al bezig?
Sinds ongeveer een eeuw warmt de aarde op. Meestal hoor je dat de temperatuur met 1°C is gestegen, maar dat is in vergelijking met het gemiddelde van de periode tussen 1951 en 1980. Dat is dus niet in vergelijking met 100 of 150 jaar geleden zoals soms beweerd wordt. In België is de temperatuur zelfs al met ongeveer 2,4°C gestegen. Dat komt onder andere door de verandering in de algemene windrichting die de opwarming lokaal nog versterkt.
Afwijking van de jaarlijkse gemiddelde waarden vergeleken met de referentie periode 1961-1990
4. Wordt de opwarming door de mens veroorzaakt?
Heel duidelijk wel. Zowat de volledige opwarming is toe te schrijven aan menselijke activiteit. Slechts een miniscuul klein deeltje is een natuurlijke opwarming.
Er zijn twee belangrijke menselijke oorzaken: 87% van het probleem komt door de verbranding van fossiele brandstoffen (olie, gas, steenkool, …) en 13% door ontbossing.
Een vergelijking tussen de natuurlijke verandering en door de mens veroorzaakte wijzigingen:
IPCC, 2014: Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 151 pp
5. Wat veroorzaakt de opwarming?
De opwarming wordt veroorzaakt door verschillende broeikasgassen. De belangrijkste zijn koolstofdioxide, methaan en lachgas. Methaan en lachgas zijn sterke broeikasgassen, maar breken ook relatief snel af eens ze in de atmosfeer terecht komen (methaan na ongeveer 10 jaar, lachgas na ongeveer 100 jaar). Koolstofdioxide of CO2 is niet zo’n krachtig broeikasgas maar we stoten het wel in enorme hoeveelheden uit en het blijft ook nog eens duizenden jaren lang in de atmosfeer hangen. De huidige hoeveelheid CO2 in de atmosfeer is meer dan 400 deeltjes per miljoen deeltjes lucht (Ter vergelijking: voor methaan en lachgas wordt in deeltjes per miljard gerekend).
Op onderstaande grafiek zie je de verhouding tussen de energie van de zon, de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer en de temperatuur. Hieruit blijkt dat de temperatuur de CO2-curve volgt.
Vergelijking CO2 en energie van de zon op globale temperatuur
6. Wat kunnen wij doen?
De uitstoot van alle broeikasgassen moet zo snel mogelijk aan banden gelegd worden. De verbranding van fossiele brandstoffen voor energie moeten we stoppen en vervangen door windenergie, zonnecellen, waterstof, waterkracht, … Er zijn genoeg alternatieven. We moeten nu het roer omgooien.
Plant bomen. Bomen nemen heel veel CO2 op uit de atmosfeer en gebruiken het als grondstof voor hun hout, bladeren en wortels.
Eet minder vlees, en dan vooral vlees van schapen en van runderen zoals koeien. Deze dieren geven ons in verhouding te weinig energie (calorieën) voor de hoeveelheid plaats die ze innemen. Plaats die door bomen en/of gewassen kan ingenomen worden, denk daarbij bijvoorbeeld aan gewassen die biobrandstoffen kunnen leveren. Runderen en schapen zijn bovendien verantwoordelijk voor de uitstoot van heel veel methaan en indirect ook van CO2.
Uitstoot broeikasgassen per sector
7. Wordt er al niet genoeg geld uitgegeven aan zogenaamde klimaatmaatregelen?
Wind- en zonne-energie worden ondertussen al (bijna) niet meer gesubsidieerd omdat die al rendabel geworden zijn. Maar om echt impact te hebben moet hernieuwbare energie elke vijf jaar in omvang verdubbelen.
In 2017 gaven de twintig rijkste industrielanden samen een bedrag van 416 miljard euro uit aan subsidies voor fossiele brandstoffen. Ook nu nog worden in België fossiele brandstoffen te veel gesubsidieerd. De afbouw van deze subsidies levert extra fondsen op voor het ondersteunen van hernieuwbare energie.
Er is nog onderzoek nodig naar de veiligheid en haalbaarheid van waterstof als brandstof. Ook de corrosieve eigenschappen van waterstof moeten beter begrepen worden om schade aan installaties en brandstofcellen beter te voorkomen.
Als we niets doen zal het ons zeker nog veel meer kosten aan het opvangen van de gevolgen. We zullen nog hogere en sterkere dammen moeten bouwen. We krijgen nog meer te maken met overstromingen, en tegelijk ook met langere periodes van droogte. De overheid geeft nu al veel geld uit aan het uitkeren van vergoedingen na rampen. Dat bedrag zal alleen maar stijgen.
Niets doen brengt onze economie ernstige schade toe.
8. Wat zijn de gevolgen als we niets doen?
We zien nu al verschillende gevolgen. De zeespiegel stijgt steeds sneller. We krijgen meer te maken met steeds krachtigere stormen. Er valt steeds meer regen en die regen valt dan ook nog eens op kortere tijd. Het gevolg zijn lange periodes van droogte en hevigere regenbuien.
De gevolgen die we nu al zien zullen nog sterker worden. Het risico dat oogsten mislukken (in België, Europa en elders in de wereld) wordt steeds groter. Het wordt steeds moeilijker om aan drinkbaar water te geraken tijdens lange periodes van droogte. In warmere landen stijgt het risico op extreme hitte die rechtstreeks tot de dood kan leiden.
De wetenschap probeert te voorspellen hoeveel de temperatuur zou stijgen als we niets doen. De meeste schattingen komen uit op een stijging van 3 tot 5 graden tegen het jaar 2100.
In de permafrost van Siberië zitten enorme hoeveelheden methaan opgeslagen. Nu zit dat methaan nog veilig bevroren in de ondergrond, maar als die grond niet meer bevroren is, komt dat methaan vrij en versterkt dat het broeikaseffect. Als dat gebeurt, kunnen wij als mensen niets meer doen om dat tegen te houden.
9. Blijft de aarde opwarmen als de huidige CO2-concentratie gelijk blijft?
CO2 blijft duizend jaar of langer in de atmosfeer hangen. De temperatuur zal nog ongeveer veertig jaar lang blijven stijgen ook als we vandaag meteen stoppen met CO2 uit te stoten.
De wetenschappers van het IPCC[1] zijn het erover eens dat we de opwarming onder de 2°C moeten houden (tegen 2100), al zouden we beter op 1,5°C mikken om zeker te zijn. Om echt een verschil te maken moet er zoveel mogelijk CO2 terug uit de atmosfeer gehaald worden. Dat kan het best door zoveel mogelijk bomen bij te planten. Er zijn ook voorstellen om bijvoorbeeld CO2 rechtstreeks uit de atmosfeer te halen met grote installaties en deze dan te gebruiken als grondstof óf om ze diep in de grond te stoppen, als steenkool bijvoorbeeld.
10. Moet ik schrik hebben van de klimaatopwarming?
Voorlopig is er geen reden tot paniek. We hebben nog tijd om er iets aan te doen, maar we moeten er wel nú aan beginnen. We houden de opwarming nog steeds niet onder 2°C.
11. Gaat onze economie niet kapot als we zo drastisch allerlei maatregelen nemen?
Er zijn al verschillende studies geweest die een enorme boost voor de economie voorspellen. Zowel zonne- als windenergie zijn nu al rendabel. Mits ondersteuning door de overheid kunnen ook waterstof en zogenaamd ‘groen gas’[2] er snel komen.
We hoeven onze levensstandaard zeker niet op te geven. Integendeel, als je van het voorbeeld van elektrische wagens uitgaat zal ook het fijn stof drastisch dalen. Wat onze gezondheid ook nog eens ten goede komt. Extra bomen betekent ook extra parken en bossen waarin we onze vrije tijd kunnen doorbrengen.
De gevolgen voor onze economie zullen niet te overzien zijn als we niets doen.
12. Wat dan met kernenergie?
Kernenergie is op dit moment goed voor ongeveer 10% van de globale elektriciteitsproductie. Er zijn echter ook nog andere vormen van energie, zoals verwarming en voor transport. Om snel deCO2- uitstoot te beperken zouden we een enorme hoeveelheid centrales moeten bijbouwen. Het duurt het verschillende jaren voor zo’n centrale gebruiksklaar is en de kosten liggen veel hoger dan de kosten voor hernieuwbare energie. De kosten lopen extra hoog op door de enorme veiligheidseisen. En dan zijn er nog de enorme risico’s die verbonden zijn aan die centrales en het afval dat duizenden jaren lang veilig moet opgeslagen worden.
13. Kan thorium niet gebruikt worden om uranium te vervangen?
Thoriumreactoren staan nog in de kinderschoenen. Ze beloven schonere energie uit kerncentrales, maar de technologie staat nog niet ver genoeg om al in grote centrales in te bouwen. De huidige centrales kunnen ook niet snel omgebouwd worden. Hier is nog een hele grote investering nodig in onderzoek. Dat geld zal vooral van de overheid moeten komen.
14. Is waterstof wel veilig? Dat is toch veel ontvlambaarder dan aardgas?
Waterstof heeft de neiging om te ontploffen in contact met zuurstof. De minste vonk is daarvoor genoeg. Er is zeker een risico aan verbonden, maar veel gevaarlijker dan aardgas is het niet, zolang je de veiligheidsvoorschiften naleeft. Het grootste voordeel van waterstof is dat het restproduct gewoon water is. Water dat in de meeste gevallen als waterdamp in de lucht verspreid wordt. Slechts een kleine hoeveelheid zal ook druppelsgewijs condenseren. Een auto (bus, vrachtwagen, boot of vliegtuig, …) op waterstof zal tegelijkertijd ook de lucht zuiveren vanwege de filtering die nodig is om de lucht met het waterstof te laten reageren bij het opwekken van elektriciteit. Nog minder fijn stof dus.
Een ander voordeel van waterstof is dat het kan dienen als batterij. Wind- en zonne-energie worden niet altijd in de juiste hoeveelheden opgewekt. Meestal wordt er te veel elektriciteit geproduceerd als je het niet nodig hebt, bijvoorbeeld in de zomer, en te weinig als je het wel nodig hebt, bijvoorbeeld in de winter. Het teveel aan elektriciteit kan gebruikt worden om water via elektrolyse om te zetten in waterstof en zuurstof. Als er te weinig elektriciteit geproduceerd wordt, kan het waterstof gebruikt worden om bijkomende elektriciteit op te wekken.
15. Gaat er veel energie verloren bij de aanmaak van waterstof?
Ja, er gaat energie verloren door elektrolyse en ook door het opwekken van elektriciteit door waterstof. Het verlies is wel kleiner dan wat er verloren gaat aan energie bij het ontginnen, raffineren, transporteren en gebruiken van aardolie. Dat is dus geen reden om waterstof af te schrijven?
16. Waarom krijg ik hier geen informatie over plastiekafval?
Afval, en dan vooral de enorme hoeveelheid plastiek in de oceanen, draagt op zich niet bij aan de opwarming. De productie van plastiek daarentegen wel. Ook lozingen van sommige chemische producten zijn voor het broeikaseffect van geen belang. Het gaat in deze gevallen om milieuverontreiniging.
Het verschil tussen klimaat en milieu wordt in een filmpje op vrtnws.be uitgelegd.
17. Waar kan ik meer informatie vinden?
Op de website van het IPCC (https://www.ipcc.ch) is heel veel informatie te vinden over de CO2 uitstoot, de opwarming, de risico’s en de gevolgen. Ook op Wikipedia en SkepticalScience kan je betrouwbare informatie vinden. Voor alle andere sites kan je best nakijken wanneer de informatie online gezet is. Het klimaatonderzoek is een zeer actief onderzoeksdomein. Er worden regelmatig nieuwe onderzoeken gepubliceerd.
Het laatste IPCC rapport (summary for policy makers) vind je hier: https://archive.ipcc.ch/pdf/special-reports/sr15/sr15_spm_final.pdf
Noten:
[1] IPCC: Intergovernmental Panel on Climate Change, is een instantie van de VN die zich bezighoudt met de stand van het onderzoek naar klimaatverandering. Zij brengen elke 5 jaar een uitgebreid rapport uit.
[2] Groen gas is een verzamelnaam voor hernieuwbaar methaangas dat voldoet aan dezelfde eisen als aardgas.
